Historia warzyw w Polsce

Warzywa są kwintesencją uprawy mojego ogrodu. To im poświęcam najwięcej uwagi. Począwszy od wyboru odpowiednich nasion, przez uprawę, po sposoby na wykorzystanie w kuchni. Warzywa są pyszne, te uprawiane własnoręcznie - niezwykle soczyste i  świeżutkie.  O tym jak trafiły na nasz stół przeczytasz w dzisiejszym artykule. Zapraszam na post o historii warzyw w Polsce.

Pochodzenie słowa warzywo

 

Nazwa warzywo pochodzi od słowa warzyć (doprowadzać do wrzenia), a od niego wywodzą się inne określenia, np. warzywnia - pomieszczenie na zimowe przechowywanie warzyw, warzywnik - miejsce, gdzie uprawia się warzywa, czy warzywnictwo - nauka o ich uprawie. Synonimem słowa warzywo jest jarzyna i ono odnosi się do warzyw wysiewanych wiosną, jako jare. Natomiast włoszczyzna oznacza warzywa przywiezione z Włoch.

 

Historia warzyw w Polsce

 

Taką pierwszą osadą, którą zapewne pamiętasz z lekcji historii był Biskupin. Jego mieszkańcy oprócz jedzenia dzikich roślin, uprawiali bób, groch, soczewicę, rzepę i mak. Chciałam podkreślić, że były to pierwsze rośliny jakie pojawiły się na tym terenie. Dalszy wpływ na naszą kuchnię miała wymiana handlowa na szlaku bursztynowym między cesarstwem rzymskim a krajami słowiańskimi. W tamtym okresie prócz zbóż na polach zakładano ogródki warzywno-ziołowe, a w nich groch i bób odmiany celtyckiej, soczewicę i mak. Później, we wczesnym średniowieczu uprawiano pasternak, marchew, buraki, cebulę i kapustę liściową. Znano również ogórki.

W XIII wieku, zakonnicy przybywający z krajów południowo-zachodnich, zaczęli przywozić ze sobą nasiona nieznanych roślin. Niektóre z nich się nie przyjmowały w naszym klimacie, ale od tego momentu uprawiano buraki, fasolę i rzodkiew. W późniejszych latach, mnisi wracający ze studiów z Włoch i Francji hodowali w przyklasztornych ogródkach zwożone przez siebie rośliny ozdobne i warzywa. Potem nowe gatunki trafiały w ręce świeckich duchownych, a następnie do okolicznej ludności. I tak oto w przydomowych ogródkach można było spotkać: rzepę, kapustę białą i czerwoną, groch, cebulę, mak, a na polach marchew, pasternak, pietruszkę, chrzan i rzepę. W następnym stuleciu uprawiano wszędzie buraki, zwane ćwikłą, a przy dworach - ogórki.

Włoszczyzna przybyła do Polski w XVI wieku, a przyczynili się do tego ogrodnicy królewscy na dworze Zygmunta I i Królowy Bony. Wśród uprawianych warzyw były: pory, selery, koper włoski, kalarepa, kapusta włoska, a rzadkością karczochy, później melony i szparagi. Rośliny najpierw rozpowszechniano na dworach, potem wśród gospodarstw chłopskich. Warzywniki dzielono na zagony, większe zwane lechami, mniejsze - leszkami, grzędami lub grządkami. W 1601 roku na Śląsku pojawiły się pierwsze kalafiory (pisano o nich kalafijory), a w XVII wieku zaczęto hodować ziemniaki, bulwy (słonecznik bulwiasty, inaczej topinambur), fasole amerykańskie i rabarbar.

 

Źródło: Warzywa wędrują za człowiekiem, Kuźmiński B., Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1975, s.20.

Następnych latach nadeszły zmiany. Uprawiano rośliny na sprzedaż w dużych gospodarstwach wiejskich zwanych folwarkami, a w okresie eksportu polskiego zboża, zamiast warzyw, w dużej mierze wysiewano pszenicę. Pod koniec XVIII wieku zaczęto jednak powracać do uprawy buraków, cebuli, grochu, soczewicy, kukurydzy, kopru, marchwi, maku, anyżu, pasternaku, pietruszki, słonecznika, sałaty, rzepy, rzodkwi, szczawiu i szpinaku. Polowo uprawiano ziemniaki, brukiew, groch i rzepak. W folwarkach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego hodowano kapustę, marchew, konopie, pasternak, len, rzepę, cebulę, ćwikłę, groch, ziemniaki, anyż, tatarkę (grykę), brukiew, pietruszkę, bób, fasolę, ogórki i dynię.

 

W tym także czasie w ogrodnictwie nastąpił ogromny przełom. W Paryżu po raz pierwszy sprzedano na przedwiośniu ogórki uprawiane w inspektach, choć to trochę zawyżone słowo. Po prostu część ogrodu wyłożono oknami. Z czasem jednak nabrały one właściwej formy i zaczęto przygotowywać w nich rozsady oraz uprawiano ogórki, paprykę i dynię. Potem fasolę na strąki i marchew. Po roku 1830 francuski pomysł na inspekt przyjął się w innych krajach europejskich. W chłodniejszych miejscach zaczęto budować szklarnie, najpierw niskie, potem wysokie, z piecem. W Ogrodniku Polskim z 1880 roku opisywano jak założyć uprawę w inspektach, opartych na nawozie końskim gorącym i zimnym, najlepiej wymieszanym ze słomą. Wtedy już można było również spotkać w naszych ogrodach szklarnie z piecem.

Źródło: Ogrodnik Polski, 1880, Nr 5, s.109.

 

W Ogrodniku Polskim z tego samego roku znalazłam także spis odmian najbardziej znanych jakie uprawiano w Warszawie i okolicach. Takie informacje były dla ogrodników niezwykle ważne, bo zamawianie nasion opierało się jedynie na katalogu, gdzie zapewne nie było zdjęć i opisów. W napotkanych przeze mnie źródłach odmiany zagraniczne często przetłumaczano, więc różniły się nazwą oraz nazywano je też od miejsc, z których pochodziły.

Źródło: Ogrodnik Polski, 1880, Nr 2, s.35-37.

W roku 1884, dzięki powstaniu Towarzystwa Ogrodniczego Warszawskiego nastąpił kolejny przełom w polskim warzywnictwie. W trakcie I i II Wojny Światowej odnotowano wzrost uprawy warzyw ze względu na sytuację żywieniową, ale dopiero po tym okresie zaczęto uprawiać inne gatunki warzyw, tj. papryka, bakłażan, brokuł, brukselka, kabaczek, skorzonera, salsefia, różne odmiany sałat. Uprawę pomidorów natomiast zapoczątkowali podwarszawscy ogrodnicy w drugiej połowie XIX wieku, więc to dość nowe warzywo w naszym kraju.

 

Materiały na jakich się opierałam to Ogrodnik Polski z 1880 roku i Ogrodnik z I połowy XX wieku oraz książka Warzywa wędrują za człowiekiem.

 

Podoba Ci się ten artykuł?

 

Zostaw komentarz i udostępnij dalej,

by jak najwięcej osób poznało historię warzyw w Polsce ;)

 

 

 

Ps. Szykuję kolejny ciekawy artykuł, tym razem o starych polskich odmianach, który pojawi się już niedługo.