Jak zaplanować efektywny warzywnik? Praktyczne wskazówki

Uprawa warzyw w ogrodzie to dla mnie nie tylko sposób na zdrowe jedzenie, ale także pasja, której efekty przynoszą ogromną satysfakcję. Aby jednak warzywnik był naprawdę efektywny i produktywny, ważne jest przemyślane zaplanowanie przestrzeni. W tym wpisie podzielę się praktycznymi wskazówkami jak na małej przestrzeni uzyskuję spory plon.

Zaparz sobie kubek kawy, bo czeka Cię dawka wiedzy ogrodniczej. 😊

 

 

Zmianowanie i płodozmian: klucz do zdrowych roślin

 

W uprawie warzyw istnieją dwa podstawowe pojęcia: zmianowanie i płodozmian, które są często mylone ze sobą. Choć oba odnoszą się do zasadności zmiany miejsc upraw, różnią się zakresem. Zmianowanie to coroczna zmiana miejsca upraw dla danej grupy roślin, natomiast płodozmian to bardziej kompleksowe podejście, planujące zmiany w układzie upraw na kilka lat naprzód.

W praktyce najczęściej stosuje się płodozmian czteroletni, który opiera się na podziale warzywnika na cztery części – każda z nich przeznaczona jest dla określonej grupy roślin, od najbardziej wymagających po mniej wymagające pod względem składników odżywczych. Co roku uprawy przesuwają się o jedną część do przodu, co pozwala na optymalne wykorzystanie zasobów gleby i jej regenerację.

Przykładem bardziej złożonego schematu jest płodozmian trzyletni na sześciu grządkach, który został opisany w książce E. Sikory "Warzywnik. Zakładanie i pielęgnacja" (MULTICO, Warszawa 2009, s. 23):

 Przykład płodozmianu trzyletniego na sześciu równolegle uprawianych grządkach

Źródło: Sikora E., Warzywnik. Zakładanie i pielęgnacja, MULTICO oficyna Wydawnicza, Warszawa 2009, s. 23.

 

Powyższy schemat ilustruje, jak w cyklu trzyletnim można organizować uprawy różnych grup warzyw, uwzględniając ich wymagania oraz wpływ na glebę. Taki układ pomaga uniknąć nadmiernego wyczerpania składników odżywczych oraz ogranicza ryzyko występowania chorób specyficznych dla danej grupy roślin.

W uprawie mojego warzywnika nie stosuję płodozmianu, a zmianowanie. Co roku układam plan na nowy sezon, zwracając uwagę co rosło w latach poprzednich, tak by nie powielać tych samych warzyw.

Ważne by starać się zachować przerwy w uprawie: 

• minimum 5 lat - warzywa kapustne (jeśli wystąpiła kiła kapusty), pomidory (gdy stwierdzono raka bakteryjnego), cebuli (gdy została zainfekowana głownią cebuli)

• 3-4 lata - warzywa kapustne, rzepowate, burak liściowy i ćwikłowy, groch

• 2 lata - cebula i por

• zmianowania nie wymagają: pomidor, papryka, bób, kukurydza cukrowa

 

 

Oddziaływanie roślin na siebie: współpraca i rywalizacja

 

Rośliny mogą oddziaływać na siebie korzystnie lub negatywnie, ponieważ uwalniają substancje chemiczne, stymulujące lub hamujące kiełkowanie, wzrost czy plonowanie. To zjawisko nazywa się allelopatią. Niekiedy złe sąsiedztwo może wynikać z zagrożenia chorobami lub żerowaniem szkodników.

Tu pobierzesz szczegółową tabelę przedstawiającą korzystne i niekorzystne sąsiedztwo warzyw 👉 TABELA ALLELOPATII.

 

 

 Uprawa intensywna: maksymalne wykorzystanie przestrzeni

 

Uprawa intensywna w ogrodzie to metoda, która zakłada maksymalne wykorzystanie dostępnej przestrzeni w celu uzyskania jak największego plonu. Planując warzywnik biorę pod uwagę takie zagadnienia jak przedplon, plon główny, śródplon i poplon.

Poniższa tabela przedstawia propozycję zmianowania upraw w ogrodzie na przestrzeni pięciu lat, wraz z uwzględnieniem upraw współrzędnych (informacje zaczerpnięte z książki "Ogród warzywny przy domu" autorstwa E. Sikory, wyd. Hortpress, Warszawa 2011, s. 41).

 

Przykład zmianowania na jednej grządce przez pięć kolejnych lat (w nawiasie uprawy współrzędne)

źródło: Sikora E., Ogród warzywny przy domu, wyd. Hortpress, Warszawa 2011, s. 41.

 

Przedplon to siew warzyw o krótszym czasie wzrostu, które nie są wrażliwe na przymrozki i do wzrostu nie potrzebują wysokich temperatur, np. sałata, rzodkiewka, szpinak, koper, rzeżucha.

Plon główny to siew roślin o długim okresie wzrostu, np. pomidory, ogórki i inne dyniowate, papryka, bakłażan, seler, marchew. Przed ich posadzeniem miejsce można wykorzystać na przedplon lub nawóz zielony.

Śródplon to rośliny, które sieje się z plonem głównym. Jeśli wolno rosnące gatunki warzyw posadzi się w szerszej rozstawie, można pomiędzy nie uprawiać równocześnie śródplon. Gatunki należy dobrać tak, aby rośliny sobie nie przeszkadzały. Jedne z nich powinny kończyć wzrost, zanim drugie na dobre zaczną się rozrastać. Nasiona warzyw długo kiełkujących, np. pietruszki, można zmieszać z niewielką ilością nasion sałaty lub rzodkiewki, które wzejdą szybciej. Ułatwi to zaznaczenie rzędów i będzie pomocne przy odchwaszczaniu zagonu.

Połączenie kukurydzy, dyni i fasoli tycznej jest idealnym przykładem uprawy współrzędnej. Nosi ono nazwę "trzy siostry". Fasola pnie się po kukurydzy, a dynia wypełnia przestrzeń między kukurydzą, ocieniając jej korzenie. Ponadto, fasola uwalnia do gleby azot potrzebny tak wymagającym "siostrom".

Niektóre warzywa lubią rosnąć w cieniu lub półcieniu. Na przykład sałata czy rzodkiewka mogą rosnąć po cienistej stronie roślin pnących. Na takim stanowisku dobrze czują się też: seler naciowy, pietruszka naciowa, botwinka, szpinak, rukola, roszponka, koperek, czosnek niedźwiedzi, cebula na szczypior oraz niektóre zioła.

Poplon wysiewa się pod koniec lata i do wczesnej jesieni. Poplonem mogą być, np. sałata, rzodkiewka, rzodkiew biała i czarna, szpinak, koper oraz nawozy zielone.

Koper wysiany rzutowo na poplon

Nawozy zielone: sposób na poprawę jakości gleby

 

Uprawę roślin na nawóz zielony często wysiewa się jako poplon i należałoby uwzględnić go już na etapie planowania warzywnika. Warto nie zostawiać grządek pustych i wszystkie przerwy między uprawami należałoby wykorzystać na wysiew, by ziemia była ciągle okryta. Najlepszym nawozem zielonym są rośliny motylkowe (bobowate), które szybko rosną i wytwarzają dużo zielonej masy. Ponadto, wzbogacają glebę w próchnicę i azot. Na nawóz zielony nadaje się też facelia, łubin, seradela, wyka, peluszka, gorczyca, żyto, jęczmień, koniczyna, lucerna. Warzywa uprawiane po tych nawozach muszą być obficiej podlewane.

 

Nawozy zielone można przekopać pod koniec kwitnienia lub okryć kompostem bądź ściółką, nie przekopując.

Facelia w warzywniku

Siew ozimy: Przyspiesz wiosenne zbiory

Siew ozimy to świetny sposób na przyspieszenie wiosennych zbiorów. Grządki należy przygotować wcześniej, a z wysiewem nasion poczekać do przymrozków. Dzięki temu rośliny nie urosną pod ziemią, a dopiero na wiosnę. Siew ozimy można stosować u warzyw, tj. pietruszka korzeniowa i naciowa, marchewka wczesna czy koper.

 

Oprócz siewu ozimego w II połowie października sadzę do gruntu cebulę dymkę i czosnek ozimy. Potem okrywam je ściółką organiczną.

Wysiew na rozsadę: więcej możliwości

 

Dzięki przygotowywaniu rozsad mogę uprawiać więcej gatunków warzyw, zarówno tych, które wymagają wysiewu do pojemników, takich jak seler, papryka czy pomidory, jak i innych. Na początku sezonu sieję na rozsadę groszek cukrowy oraz sałatę, które po wykiełkowaniu przenoszę do szklarni. W ten sam sposób postępuję z porami i cebulą.

 

W połowie kwietnia, gdy w warzywniku nadal rosną nowalijki, przygotowuję rozsadę ogórków, cukinii, dyni, melona i fasoli tycznej szparagowej, którą przechowuję w szklarni. Dzięki temu, że wysiewam nasiona najpierw do pojemników, a dopiero, gdy zwolnią się zagony, wysadzam je do gruntu, mogę maksymalnie wykorzystać przestrzeń uprawną. W efekcie mam więcej plonu, a zagony nigdy nie stoją puste. 

Z końcem czerwca lub początkiem lipca przygotowuję kolejną partię rozsady ogórków, a pod koniec lata wysiewam kolejną partię sałaty.

Uprawy pionowe: Więcej miejsca w małym ogrodzie

 

W małym ogrodzie liczy się każdy centymetr. Dlatego warto wprowadzić uprawy pionowe, które pozwalają zaoszczędzić przestrzeń i ułatwiają pielęgnację roślin. Doskonale nadają się do tego ogórki, cukinie, melony, fasola tyczna, groszek cukrowy, pomidory.

W moim warzywniku mam na stałe zainstalowaną dużą drewnianą podporę, która świetnie mi się sprawdza na fasolę tyczną szparagową. Można wykorzystać także tyczki z bambusa, siatkę ogrodniczą czy drewniane kratki. Świetnym pomysłem są „wigwamy” z gałęzi, nie tylko funkcjonalne, ale też bardzo dekoracyjne!

Ściółkowanie: Sprytny sposób na chwasty

 

W lecie szczególnie nie przepadam za pieleniem, więc w moim warzywniku staram się zagony ściółkować. Używam słomy, skoszonej trawy, obciętych traw ozdobnych. Jeśli nie wystarcza mi ściółki organicznej szykując warzywnik przed, w ich miejsce układam czarną agrowłókninę. Przynajmniej nie wykiełkują pod nią chwasty jednoroczne, a ziemia ogrzeje się szybciej przed wiosennym wysiewem.

 

Zagony i ścieżki: większe zagony, mniej ścieżek

 

Zagony w warzywniku powinny być poprowadzone w kierunku północ-południe, aby warzywa były optymalnie nasłonecznione. Najlepiej, aby szerokość grządki wynosiła maksymalnie 1,3 m, a ścieżki 30cm. Natomiast długość zagonów uzależniona jest od wielkości warzywnika. Ze swojego doświadczenia wiem, że nie warto tracić miejsca na niepotrzebne ścieżki i w swoim warzywniku staram się planować ich jak najmniej.

Wapnowanie: od pH gleby zależy zdrowotność roślin

Wapnowanie to istotny element dbałości o glebę. Zbyt kwaśne jej pH może utrudniać roślinom pobieranie składników odżywczych. Aby wiedzieć czy nasza ziemia wymaga wapnowania dobrze jest wykonać test pH, za pomocą elektronicznych mierników lub kwasomierzu Helliga. Większość roślin w warzywniku preferuje odczyn obojętny, więc jeśli gleba wykazuje odczyn kwaśny należałoby wymieszać dolomit z górną jej warstwą. Bardzo ważne jest to by nie łączyć użycia wapna z obornikiem.

By określić czy nasza gleba wymaga wapnowania można sugerować się też roślinami wskaźnikowymi, aczkolwiek nie do końca może się to sprawdzać. W ostatnich latach odkryto, że np. skrzyp czuje się dobrze w podłożu kwaśnym i zasadowym.

Rośliny wskaźnikowe:

• borówka czernica, czerwiec roczny, kłosówka miękka, skrzyp polny, szczaw polny, wrzos zwyczajny - niskie pH (odczyn kwaśny)
• babka zwyczajna, cykoria podróżnik, gorczyca polna, jasnota biała, mak polny - wysokie pH (odczyn zasadowy)
• pokrzywa zwyczajna, perz właściwy,  żywokost lekarski, wiechlina roczna, gwiazdnica pospolita, serdecznik pospolity, podagrycznik -  gleba bogata w azot
• babka lancetowata, wrzos zwyczajny, koniczyna biała, fiołek wonny - gleba uboga w azot
• ostróżeczka polna, gorczyca polna, mak polnym, miłek wiosenny, oset zwisły, szałwia łąkowa - za dużo wapnia
• chaber bławatek, rumianek pospolity, fiołek polny, szczaw polny, czerwiec roczny - za mało wapnia
• wyczyniec łąkowy, wiechlina łąkowa, koniczyna biała - gleby bogate w fosfor i potas
• trzęślica modra, tomka wonna, śmiałek darniowy, mietlica pospolita - gleba uboga w fosfor i potas

 

Na zdjęciu poniżej możecie zobaczyć wykorzystanie ściółki w postaci nawozu zielonego, wielkość moich zagonów, stałą ścieżkę w postaci płyt chodnikowych (najlepsze dotąd rozwiązanie) oraz drewnianą pergolę. To widok z jesieni, dlatego większa część siatki ze sznurka jutowego została już zdjęta, ale zwykle oplata całą podporę, po której pnie się fasolka szparagowa.

 

Planowanie warzywnika to kluczowy element, który decyduje o sukcesie przyszłego plonu. Przede wszystkim warto zacząć od wyboru odpowiedniego miejsca – warzywa potrzebują dużo światła i przestrzeni, aby dobrze rosnąć. Warto też zwrócić uwagę na jakość gleby i zapewnić jej odpowiednią strukturę oraz składniki odżywcze.

Kolejnym ważnym krokiem jest stworzenie planu, uwzględniając potrzebne przestrzenie między roślinami, ich wymagania co do wody, temperatury i nawożenia. Dobrym pomysłem jest stosowanie płodozmianu lub zmianowania, aby uniknąć zmęczenia gleby i rozprzestrzeniania się chorób. Można też pomyśleć o sadzeniu roślin towarzyszących, które wzajemnie się wspierają, chroniąc przed szkodnikami.

Warto też przygotowywać rozsady warzyw, gdy zagony w warzywniku są zajęte. Gdy tylko zwolni się miejsce jest gotowy materiał, który można zasadzić. Ważne, by regularnie monitorować stan roślin i reagować na ewentualne problemy, takie jak szkodniki czy choroby.

Nauczyłam się by być w planowaniu niezwykle elastyczną, czasem w trakcie sezonu należy dokonać zmian, bo coś nie wyszło. Staram się jednak nie zostawiać pustych zagonów tak, aby ciągle coś na nich rosło.

A co Wy robicie by Wasze warzywniki były jak najbardziej efektywne?

 

Gosia