Efektywne i funkcjonalne zaplanowanie warzywnika

W tym roku stawiam na intensywną uprawę warzyw, ale jednocześnie dbającą o jakoś gleby, a nawet jej poprawę. Od dawna marzę o warzywniku przemyślanym od A do Z, bez pustych miejsc, na których co rusz wyrastają chwasty. Chciałabym poświęcać mniej czasu na odchwaszczanie, a skupić się na pielęgnacji roślin i innych czynnościach w ogrodzie. Zatem spisałam dla siebie i dla Was najważniejsze zagadnienia, które pozwolą zaplanować warzywnika tak, aby był bardziej efektywny i funkcjonalny.

UWAGA!
Post zawiera dużą dawkę wiedzy ogrodniczej.

Przed rozpoczęciem czytania proponuję zrobić porządny kubek kawy :)

ZMIANOWANIE I PŁODOZMIAN

Pierwszym zagadnieniem od jakiego należy zacząć planowanie warzywnika to zmianowanie, czyli celowo stosowane następstwo roślin w ciągu kilku lat na jednym zagonie. Oznacza to, że rośliny nie powinny wracać na to samo miejsce częściej niż co 4-5 lat. Takie działanie wpływa korzystnie na plon, zdrowie roślin i jakość. Zalecane przerwy w uprawie:

•  minimum 5 lat - warzywa kapustne (jeśli wystąpiła kiła kapusty), pomidory (gdy stwierdzono raka bakteryjnego), cebuli (gdy została zainfekowana głownią cebuli)
•  3-4 lata - warzywa kapustne, rzepowate, burak liściowy i ćwikłowy, groch, cykoria i skorzonera
•  2 lata - cebula i por
•  zmianowania nie wymagają: pomidor, papryka, bób, kukurydza cukrowa

Zasady zmianowania:

1. przy planowaniu należy uwzględnić wymagania pokarmowe roślin, tzn.po zastosowaniu obornika kub kompostu uprawia się: w pierwszym roku - ogórki, kabaczki, dynie, kalafiory, kapustę, ziemniaki, selery, czasem pomidory; w drugim roku - warzywa cebulowe, pomidory, paprykę, warzywa korzeniowe i liściowe; w trzecim i czwartym roku - marchew, buraki, warzywa strączkowe i wysoko rosnące pomidory
2. po roślinach płytko rosnących (np. cebula, ogórki) uprawia się warzywa o głębszym systemie korzeniowym
3. należy używać nawozów zielonych; rośliny z rodziny bobowatych wzbogacają glebę w azot i materię organiczną, a facelię, grykę białą, por, aksamitki w celu zapobiegania chorobom
4. po roślinach silnie porażonych przez choroby powinno uprawiać się warzywa odporne oraz te które sprowadzają szkodników i chorób
5. należy uprawiać rośliny wrażliwe na zachwaszczanie (np. cebula z siewu, pasternak, pietruszka, marchew, cykoria, skorzonera) po roślinach uprawianych z rozsady lub zacieniających glebę bądź po zastosowaniu ściółki
6. warzywa wieloletnie są wyłączone ze zmianowania, sadzi się je na obrzeżach warzywnika

 Przykład płodozmianu trzyletniego na sześciu równolegle uprawianych grządkach

Źródło: Sikora E., Warzywnik. Zakładanie i pielęgnacja, MULTICO oficyna Wydawnicza, Warszawa 2009, s. 23.

ODDZIAŁYWANIE WZAJEMNE ROŚLIN NA SIEBIE

Rośliny mogą oddziaływać na siebie korzystnie lub negatywnie, ponieważ uwalniają substancje chemiczne, stymulujące lub hamujące kiełkowanie, wzrost czy plonowanie. To zjawisko nazywa się allelopatią. Niekiedy złe sąsiedztwo może wynikać z zagrożenia chorobami lub żerowaniem szkodników. 

Dokładną tabelkę oddziaływań korzystnych i negatywnych roślin na siebie znajdziesz na stronie Mai w ogrodzie.

RODZAJE PLONÓW

Aby uprawa była intensywna, podczas planowania warzywnika, należy wziąć pod uwagę przedplony, plon warzyw ciepłolubnych, śródplon i poplon. Takie działanie ma dwie korzyści: mniej chwastów na zagonach i więcej plonu.

Przedplon to siew warzyw o krótszym czasie wzrostu, które nie są wrażliwe na przymrozki i do wzrostu nie potrzebują wysokich temperatur, np. sałata, rzodkiewka, szpinak, rzodkiew biała, koper, rzeżucha, burak liściowy, fenkuł.

Plon główny to siew roślin o długim okresie wzrostu, np. pomidory, ogórki i inne dyniowate, papryka, bakłażan, późne warzywa kapustne. Przed ich posadzeniem miejsce można wykorzystać na przedplon. 

Śródplon to rośliny, które sieje się z plonem głównym. Jeśli wolno rosnące gatunki warzyw posadzi się w szerszej rozstawie, można pomiędzy nie uprawiać równocześnie śródplon. Gatunki należy dobrać tak, aby rośliny sobie nie przeszkadzały. Jedne z nich powinny kończyć wzrost, zanim drugie na dobre zaczną się rozrastać. 

Nasiona warzyw długo kiełkujących, np. pietruszki, można zmieszać  z niewielką ilością nasion sałaty lub rzodkiewki, które wschodzą prędko.  Ułatwi to zaznaczenie rzędów i będzie pomocne przy odchwaszczaniu grządki.
Zbiór plonów przez cały sezon uzyskamy przez dobieranie odmian wcześniejszych i późniejszych tych samych warzyw. Niektóre z nich można siać w odstępach kilku dni, np. sałatę, rzodkiewkę, fasolę szparagową. Siewki i młode warzywa można też wysadzić pomiędzy roślinami, które już są prawe gotowe do wyrwania.
Połączenie kukurydzy, dyni i fasoli tycznej jest idealnym przykładem uprawy współrzędnej. Nosi ono nazwę "trzy siostry". Fasola pnie się po kukurydzy, a dynia wypełnia przestrzeń między kukurydzą, ocieniając jej korzenie. Ponadto, fasola uwalnia do gleby azot potrzebny tak wymagającym "siostrom".
Niektóre warzywa lubią rosnąć w cieniu lub półcieniu. Na przykład sałata czy rzodkiewka mogą rosnąć po cienistej stronie roślin pnących. Na takim stanowisku dobrze czują się też: seler naciowy, pietruszka naciowa, botwinka, szpinak, rukola, roszponka, koperek, czosnek niedźwiedzi, cebula na szczypior oraz niektóre zioła.

Czasopismo Gardeners' World - edycja polska, marzec - kwiecień 2017, s. 65.

Poplon to siew stosowany po warzywach wczesnych, np. po grochu, kalafiorach, kapuście wczesnej, ziemniakach i burakach wczesnych. Umożliwia przedłużenie sezonu, wykorzystując grządki w okresie lata i do późnej jesieni. Poplonem mogą być, np. sałata, rzodkiewka, rzodkiew biała i czarna, szpinak, koper, rzeżucha, burak liściowy, fenkuł, rzoszponka, endywia.

Przykład zmianowania na jednej grządce przez pięć kolejnych lat (w nawiasie uprawy współrzędne)

źródło: Sikora E., Ogród warzywny przy domu, wyd. Hortpress, Warszawa 2011, s. 41.

SIEW OZIMY

Jest to świetny sposób na przyspieszenie wiosennych zbiorów. Grządki należy przygotować wcześniej, a z wysiewem nasion poczekać do przymrozków. Dzięki temu rośliny nie urosną pod ziemią.  Siew ozimy można stosować u warzyw, tj. pietruszka korzeniowa i naciowa, marchewka wczesna czy koper. W II połowie października można posadzić do gruntu cebulę dymkę i czosnek ozimy. Posiane i posadzone warzywa należy okryć ściółką.

czosnek ozimy posadzony między truskawkami pod ściółką ze słomy

 

UPRAWY PIONOWE

Podpory stosuje się u warzyw, które mają wiotkie i wijące łodygi, np. fasoli tycznej, czy grochu. Warto jednak pójść krok dalej i zaplanować uprawy pionowe, które wymagają mniejszej ilości pracy i oszczędzają przestrzeń. Ogórki, melony, dynie, cukinie, kabaczki i inne mogą wspinać się wzdłuż kraty, drucianego płotu, siatki ogrodniczej, sznurka, czy wigwamu.

NAWÓZ ZIELONY

Uprawę roślin na nawóz zielony często wysiewa się jako poplon i należałoby uwzględnić go już na etapie planowania warzywnika. Warto nie zostawiać grządek pustych w drugiej połowie lata i wszystkie przerwy między uprawami należałoby wykorzystać na wysiew roślin na nawozy zielone, jako przedplony lub poplony. Te pierwsze - wysiewa się wiosną, a przekopuje się minimum dwa tygodnie przed zasadzaniem sadzonek roślin. Gleba jest wtedy wysuszona i siew nasion będzie nierównomierny. Rośliny na nawozy zielone wysiewa się od końca do lipca i połowy sierpnia (przekopuje się je jesienią) i do końca sierpnia (przekopuje się je wiosną). Najlepszym nawozem zielonym są rośliny motylkowe, które szybko rosną i wytwarzają dużo zielonej masy. Ponadto, wzbogacają glebę w próchnicę i azot. Na nawóz zielony nadaje się też facelia, łubin, seradela, wyka, peluszka, gorczyca, żyto, jęczmień, koniczyna, lucerna. Warzywa uprawiane po tych nawozach muszą być obficiej podlewane. 

INNE NAWOZY NATURALNE

Najbardziej wartościowym nawozem organicznym jest obornik bydlęcy i koński, od trzody chlewnej ma mniejszą wartość i używa się go po rocznym kompostowaniu. Natomiast najłatwiej dostępnym nawozem jest kompost, który rozkłada się na glebę wiosną, bezpośrednio przed siewem lub sadzeniem. Najprostszym kompostownikiem jest pryzma kompostowa, którą usypuje się z odpadków kuchennych, resztek z ogrodu, skoszonej trawy czy liści w zacienionym miejscu. W sezonie pryzmę należy przewracać. Na nawożenie kompostem dobrze reagują: sałata, szpinak, ogórek, rzodkiewka. Gnojówka, krowieniec oraz nawóz ptasi i króliczy stosuje się w połączeniu z wodą i przefermentowaniu. Używa się je w trakcie wzrostu roślin. 

Mączkę rogowo-kostną, bogatą w azot, stosuje się jesienią i wiosną. Można podsypać nią rośliny albo dodać do kompostu.

obornik granulowany kurzy

ŚCIÓŁKOWANIE

Ściółkowanie poprawia warunki termiczne i wilgotność gleby, ogranicza wzrost chwastów i poprawia zdrowotność roślin. Zatem przed wysiewem nowalijek i roślin ciepłolubnych warto nagrzać glebę, rozkładając ciemny materiał (folia, włóknina), która przyciągnie słońce. Można także użyć pokosów trawy w celu ogrzania grządek, które rozkładając się, wytwarzają ciepło, jednocześnie dostarczając azot do gleby. Trawę należy wymieszać z glebą w stosunku 1 do 5.

Agrowłókninę w warzywniku można użyć także do wyściółkowania truskawek, ogórków, dyń, melonów, papryki, kapusty, pora, by ograniczyć zachwaszczenie.

Ściółki organiczne natomiast rozkłada się późną wiosną na grządkach między rzędami warzyw, gdy ziemia jest już rozgrzana. Po zakończeniu uprawy taką ściółkę przekopujemy z glebą lub odkładamy na kompost. Do ściółkowania można użyć: zeschnięte liście, słomę, gazety (mogą być też namoczone), karton, trociny, glony, żywokost, trawę, kompost.

testuję od jesieni agrowłókninę jako ściółkę w warzywniku

ZAGONY I ŚCIEŻKI

Zagony w warzywniku powinny być poprowadzone w kierunku północ-południe, aby warzywa były optymalnie nasłonecznione. Najlepiej, aby szerokość grządki wynosiła maksymalnie 1,3 m, a ścieżki 30cm. Natomiast długość zagonów uzależniona jest od wielkości warzywnika. Ze swojego doświadczenia wiem, że nie warto tracić miejsca na niepotrzebne ścieżki i w swoim warzywniku staram się planować ich jak najmniej.

Ściółkując ścieżki w warzywniku, nie marnujemy czasu na ich odchwaszczanie. Można je przykrywać chwastami zebranymi z zagonów. Niektórzy ogrodnicy wykładają stare dechy w miejscu ścieżek.

WAPNOWANIE

Przed wapnowaniem gleby należy ocenić jej stopień zakwaszenia, czyli określić pH. Najprościej byłoby poobserwować rośliny wskaźnikowe, ale dokładniejszą ocenę da użycie kwasomierza glebowego lub pH-metru. W sklepach ogrodniczych dostępne są również mierniki kwasowości gleby. Większość roślin w warzywniku preferuje odczyn obojętny, czasami lekko kwaśny. Zatem jeśli gleba wykazuje odczyn kwaśny warto użyć kredę nawozową lub dolomit, które zawierają wapno w węglanowe, działające łagodnie i powoli. Wapnowanie wykonujemy późnym latem lub jesienią i nie wolno tego łączyć z innym rodzajem nawożenia. W przypadku gleb silnie zasadowych należy je zakwasić, np. torfem.

Rośliny wskaźnikowe:

• borówka czernica, czerwiec roczny, kłosówka miękka, skrzyp polny, szczaw polny, wrzos zwyczajny - niskie pH (odczyn kwaśny)
• babka zwyczajna, cykoria podróżnik, gorczyca polna, jasnota biała, mak polny - wysokie pH (odczyn zasadowy)
• pokrzywa zwyczajna, perz właściwy,  żywokost lekarski, wiechlina roczna, gwiazdnica pospolita, serdecznik pospolity, podagrycznik -  gleba bogata w azot
• babka lancetowata, wrzos zwyczajny, koniczyna biała, fiołek wonny - gleba uboga w azot
• ostróżeczka polna, gorczyca polna, mak polnym, miłek wiosenny, oset zwisły, szałwia łąkowa - za dużo wapnia
• chaber bławatek, rumianek pospolity, fiołek polny, szczaw polny, czerwiec roczny - za mało wapnia
• wyczyniec łąkowy, wiechlina łąkowa, koniczyna biała - gleby bogate w fosfor i potas
• trzęślica modra, tomka wonna, śmiałek darniowy, mietlica pospolita - gleba uboga w fosfor i potas

Planując tegoroczny warzywnik wezmę pod uwagę wyżej wymienione zagadnienia, m.in. uprawę pionową ogórków i cukinii, czy ściółkowanie agrowłókniną. Na jesień sprawdzę pH za pomocą sprzętu, choć po roślinach wskaźnikowych wnioskuję, że gleba jest bogata w azot. Najwięcej u mnie perzu i podagrycznika ;) 

To nie koniec tematów warzywnikowych. Więcej w następnych wpisach ;)

Coś Cię zainteresowało w tym wpisie? 

Uwzględnisz to w planowaniu tegorocznego warzywnika?