Stare odmiany warzyw – dlaczego warto je chronić?

Dostępne informacje na temat starych odmian są szczątkowe i kompletnie nie zaspokajają mojej ciekawości. Co tak naprawdę oznacza termin "stare odmiany warzyw" i dlaczego powstał? Skąd wiadomo, które odmiany nasion są stare? Jakie decydujące zmiany w nasiennictwie powstały na przestrzeni ostatnich dwustu lat? Przeprowadziłam własne śledztwo, by odpowiedzieć na te i inne pytania. Zapraszam na post o starych polskich odmianach warzyw.

"Zachowanie i stosowanie tradycyjnych nasion ma kluczowe znaczenie dla utrzymania naszej niezależności żywieniowej, naszego zdrowia i stanu naturalnego środowiska."                                                                                                     Jadwiga Łopata

 

To nasiona sałaty, które są w rodzinie mojej instakoleżanki od 20 lat

 

Co to są stare odmiany nasion?

 

Na stronie Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych czytam: "Stare odmiany i gatunki roślin charakteryzują się wysoką odpornością na choroby i małymi wymaganiami glebowymi. Są bogatym źródłem składników odżywczych i mogą stanowić bazę do hodowli nowych odmian roślin."

 

W książce "Permakultura Seppa Holzera", autor dzieli się doświadczeniem z uprawy starych odmian zbóż i warzyw. Uważa, że rośliny są smaczniejsze, mniej wymagające i łatwiej dostosowują się do warunków. W dawnych czasach każdy kraj posiadał swoje odmiany roślin, które najczęściej nie miały własnych nazw. No dobrze, ale tak naprawdę czym są stare odmiany warzyw? To odmiany ginące, przekazywane z pokolenia na pokolenie, nie poddawane modyfikacji genetycznej, ani heterozji (nasiona F1).

 

W Banku Genów w Radzikowie, działającym pod nazwą Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych jest wiele starych odmian nasion. Niestety są one zarezerwowane dla profesjonalistów, do celów naukowych, edukacyjnych i hodowlanych. Hobbyści mogą znaleźć nasiona zbierane ze swojego regionu, nie tak stare i bez podanych odmian. Otrzymuje się je za darmo, zgodnie z obowiązującym prawem. Szkoda, że hobbyści nie mogą skorzystać z odmian dostępnych dla profesjonalistów.

 

Zamówiłam nasiona dla hobbystów w KCRZG

 

Postęp w polskim nasiennictwie

 

O tym, w jaki sposób warzywa trafiły do naszego kraju możesz przeczytać w artykule Historia warzyw w Polsce. Dziś natomiast skupię się na tym, co zmieniło się w polskim nasiennictwie na przestrzeni lat, że stare odmiany uznano za ginące.

Przeglądając różne źródła natknęłam się na informację, że w 1860r. w naszym kraju wyhodowano po raz pierwszy nową odmianę nasion i to miało ogromny wpływ na rozwój nasiennictwa w Polsce. Dotąd zwożono je z innych krajów oraz uprawiano rośliny regionalne. Innym takim ważnym wydarzeniem na skalę światową było ustanowienie prawa dziedziczenia przez Gregora Mendela, co wpłynęło na powstanie pierwszych nasion hybrydowych (F1). W Polsce nasiona F1 stały się szerzej dostępne w latach 70. i 80. XX wieku.

 

Z rozwojem nasiennictwa jest też związana ochrona roślin, ponieważ zaczęto tworzyć nowe odmiany w ochronie przed szkodnikami. Ze strony PIORIN dowiedziałam się, że tym tematem interesowano się od roku 1889. Początkowo sprawdzano pola i rejestrowano szkodniki, a po roku 1900 utworzono pierwszą stację ochrony roślin. Potem kolejne. Pierwszą chorobą jaką badano był rak ziemniaka, następnie podjęto działania mające na celu likwidację szkodnika o nazwie korówka oraz gryzoni polnych, przez odchwaszczanie i użycie chemii gospodarczej. Po II Wojnie Światowej, w roku 1965r. wprowadzono do handlu środki ochrony roślin.

Zatem dawne odmiany zostały powoli wypierane przez nowo powstałe, bardziej odporne. W szczególności ogromne uznanie zawsze miały nasiona F1. O tym czym są nasiona F1, tradycyjne i inne przeczytasz we wpisie

 

Gdzie zdobyć stare odmiany nasion?

1. Bank Genów w Radzikowie – dla celów naukowych i edukacyjnych
2. Lokalne wymiany nasion – z innymi pasjonatami ogrodnictwa
3. Regionalne projekty – np. Stowarzyszenie Dla dawnych odmian i ras
4. Grupy Facebookowe – hobbyści chętnie się wymieniają
   

 

"Cywilizacja, która traci różnorodność swoich nasion i niszczy ziemię jest umierającą cywilizacją"

 

Dominique Guillet

 

Dlaczego warto uprawiać stare odmiany warzyw?

 

Świat idzie do przodu, cywilizacja się rozwija, odkrywane są nowe rzeczy, ale mam wrażenie, że jednak klasyczne metody są najtrwalsze. Nie tylko dla zysku z jednej ze stron, a z korzyścią dla wielu. Takimi właśnie są tradycyjne odmiany, nieidealne, naturalne. Nie występuje u nich zjawisko heterozji, dlatego plon jest mniejszy w porównaniu do nasion F1, ale za to lepiej reagują na wcześniejszy wysiew i sprawdzają się na gorszych stanowiskach. Ponadto, ogromną zaletą jest reprodukcja nasion (z jednej rośliny można otrzymać mnóstwo nasion) oraz pyłek z takich roślin jest atrakcyjniejszy dla zapylaczy. Ginące odmiany to nic innego jak nasiona tradycyjne, przechodzące z pokolenia na pokolenie, mające po 50-60 lat. Niestety są trudne do zdobycia jeśli nie występują w rodzinie od pokoleń.

 

Przykłady polskich odmian warzyw z lat 80.

 

Część odmian z katalogu roślin warzywnych z lat 80. jest nadal dostępna w sprzedaży, choć czasem dochodzi do zmiany zachowującego odmianę, czyli w tym przypadku firmę. Najstarszą odmianą, którą nadal można kupić jest burak Okrągły Ciemnoczerwony, zarejestrowany w 1955 roku. To fascynujące, że nadal możemy korzystać z odkryć naszych przodków.

 

Rzodkiewka odmiany Krakowianka z roku 1973 nadal jest dostępna w sprzedaży

W tabeli przedstawiam oryginalne odmiany polskiej hodowli, które były dostępne w latach 80. Część z nich nadal można kupić (podkreślone). Daty oznaczają czas kiedy zostały zarejestrowane w  krajowym rejestrze COBORU. Inne znajdują się w Banku Genów, ale są dostępne jedynie dla profesjonalistów i niestety nie znam daty kiedy zostały wyhodowane.

 

Przeszukując informacje natknęłam się na sformułowanie odmiana selekcji krajowej. Oznacza to, że odmiany zostały wyhodowane zagranicą, ale które w kraju się reprodukuje. W powyżej tabeli zostały wymienione jedynie odmiany polskiej hodowli.

Nie jestem przeciwnikiem nasion F1 – uważam, że przy niektórych warzywach, takich jak ogórki gruntowe czy melony, warto je stosować. Ich odporność na choroby, jednorodność plonów i większa wydajność są nieocenione w pewnych warunkach.

Jednak w moim ogrodzie stawiam w dużej mierze na nasiona tradycyjne, które mają wyjątkową zaletę – można z nich samodzielnie pobierać kolejne nasiona. Dzięki temu nie tylko oszczędzam pieniądze, ale także przyczyniam się do zachowania różnorodności biologicznej.

Kto wie, być może za kilkanaście lat dana odmiana przestanie być produkowana, a my, gromadząc nasiona, staniemy się właścicielami ginących odmian. To piękny sposób, by pielęgnować dziedzictwo naszych przodków i jednocześnie tworzyć zrównoważony ogród.

 

Czy masz w swojej kolekcji stare odmiany nasion?

Podziel się doświadczeniem w komentarzu!

 

Gosia